Mai là ngày chị gái của bạn tôi sẽ cưới chồng. Mọi thứ cho hôn lễ đã được chuẩn bị xong xuôi. Dự báo thời tiết nói rằng sáng mai sẽ có một cơn bão bất chợt đổi hướng và đổ bộ thẳng vào Hà Nội. Đây có thể là cơn bảo lớn nhất trong vòng 20 năm qua xảy ra tại Hà Nội và nó sẽ kéo dài 1 tuần liền. Tất cả các chợ và siêu thị tại Hà Nội gần như xảy ra bạo loạn, thực phẩm bị mua hết sách thậm chí xảy ra nhiều tình trạng đánh nhau tranh dành hàng. Nhiều kệ hàng bị hư hỏng do xô đẩy. Đêm đó mẹ bạn tôi hoàn toàn mất ngủ, mắt đỏ hoe vì lo lắng.  

Nguồn: The great mental model Vol.1

Vậy rồi ngày thứ 6 cũng đã tới, trời không mưa. Mẹ bạn tôi đã khóc rất nhiều, vì phải xa con gái và vì vui mừng, cô ấy muốn ngày cưới của con phải là 1 ngày hoàn hảo. Thật may mắn vì nó đã như vậy. Dự báo thời tiết đã sai, ngày đó trời không mưa và cơn bão bất chợt biến mất. Khác với niềm vui của mẹ bạn tôi, dân chúng thì vô cùng tức tối. Lần đầu tiên tôi thấy đội ngũ dự báo thời tiết VTV chịu nhiều chỉ trích tới thế. Chuyện gì đã xảy ra? Họ đã dự đoán nhầm. Ai sẽ là người chịu trách nghiệm cho sự hỗn loạn của dân chúng và thiệt hại của các siêu thị?

Dự báo thời tiết cũng tương tự như các loại dự đoán khác (dự báo nền tăng trưởng nền kinh tế, dự báo sự thay đổi hành vi qua các thế hệ, ...) là cách thức dùng các dữ liệu đã có để vẽ ra một tấm "bản đồ" cho tương lai. Thông thường thì các dự đoán này sẽ có tỷ lệ chính xác cao dó nó được cung cấp các dữ liệu lịch sử chính xác và có một hệ thống dự đoán thông minh. Vậy nên, đa phần dự báo thời tiết là chính xác. Đó là một đường bell curves có thể tính toán được.

Nhưng nếu như vậy thì tại sao vẫn có các dự đoán sai? Đó là vì thế giới đầy bất ngờ và biến động. Nhiệt độ, độ ẩm, tỷ lệ oxy, tỷ lệ cây... của năm nay đã khác biệt so với 20 năm trước. Số liệu của WWF (2021) chỉ ra rằng chỉ trong 1 thập kỷ qua, 43 triệu HA rừng đã biến mất trên toàn thế giới. Ủy ban Liên hợp quốc về đa dạng sinh học nêu rõ 75% tổng diện tích đất trên toàn cầu bị suy thoái nghiêm trọng do hoạt động của con người. Vậy nên các dữ liệu chúng ta có của quá khứ cũng không hoàn toàn dự đoán được tương lai. Có một thuật ngữ khác được gọi là Fat-tailer curves - Đường cong đuôi mỡ.

Một cái tên thú vị nhỉ: Đường cong đuôi mỡ.Trông khá giống với đường bell curve, nhưng điểm khác biệt là đường cong đuôi mỡ này rất khó để dự đoán đoán, nó là 1 sự biến động. Chúng ta đang sống trong 1 giai đoạn nhiều sự biến động không thể dự đoán: giá của các loại tiền ảo, sự phân hóa giàu nghèo. Một người đàn ông (đông Nam Á) trung bình cân nặng sẽ rơi vào khoảng 65kg, đường bell curve sẽ có thể dự đoán được là cho dù người đàn ông nặng nhất cũng không thể có cân nặng vượt quá 650kg. Nhưng với giàu nghèo thì sao, thật khó đoán được, và khoảng cách thật điên rồ. Có thể là cả trăm nghìn lần.

Vậy điều đó thì ảnh hưởng gì tới chúng ta? Những người hàng ngày đi làm kiếm sống, cố gắng tìm kiếm đam mê và tối về nghe thời sự thế giới. Các dự đoán cũng sẽ trực tiếp ảnh hưởng đến chúng ta. Không chỉ nghe các dự đoán "vĩ mô" từ bên ngoài, chúng ta cũng liên tục đưa ra các dự đoán của bản thân mình. Điều đó được ăn sâu vào Gen của chúng ta từ trước cả khi chúng ta hình thành ý thức. Trong thời kỳ cuộc sống của con người vẫn xoay quanh việc có thể sống sót, các dự đoán đã giúp chúng ta tránh xa khỏi nguy hiểm và tìm kiếm những nơi có thức ăn dồi dào. Ngày nay bằng dự đoán của mình, chúng ta đã đưa ra hàng loạt lựa chọn trước khi tương lai thực sự xảy ra: Lựa chọn trường đại học, lựa chọn người yêu, đánh giá một con người, lựa chọn một công việc... Chúng ta đâu biết rõ rồi công việc của chúng ta sẽ thực sự thế nào, nó có fancy như cách chúng được truyền thông và tuyển sinh của các trường nghề tô vẽ. Vợ/ chồng của chúng ta có thực sự như những điều ta tưởng tượng lúc đang yêu? Tôi đã nghe vô số lần cum từ "giá mà". Vì những dự đoán của chúng ta đã sai. Có thể là dữ liệu của chúng ta đã sai, "thuật toán" dự đoán của chúng ta đã sai, cũng có thể cả 2 cùng sai.

Có 3 loại người khi đứng trước sự biến động:

• Những người bị tổn hại trước biến động

• Những người trung lập trước sự biến động

• Những người hưởng lợi từ sự biến động

Thật tuyệt vời nếu chúng ta là người hưởng lợi, nhưng nếu chưa được thì hãy cố gắng ít nhất trở thành một người trung lập. Có một vài lời khuyên của chúng ta trong vấn đề này đó là:

• Tiếp tục dự đoán, tiếp tục chuẩn bị: Hãy đoán xem thị trường công việc của bạn sẽ thay đổi thế nào trong 3-5 năm nữa, chúng ta cần hoàn thiện thêm những điều gì để sẵn sàng cho sự thay đổi đó?

• Điều thứ 2 là hãy. học thất bại đúng cách. Chúng ta có thể sai nhưng cần học hỏi từ nó. Và quan trọng không kém đó là học cách hồi phục nhanh nhất. Điều này nghe quen thuộc phải ko? Sai lầm gần đây nhất của bạn là gì, bạn đã học đc điều gì từ nó? Hi vọng đó là lần đầu bạn gặp phải sai lầm này.

Kinh nghiệm chính là nguyên liệu của sự dự đoán, của các quyết định chính xác. Kinh nghiệm lại được xây dựng bằng cách chúng ta học hỏi, không hẳn là bằng thời gian.